Çocuklara Ölüm Nasıl Anlatılır?

Çocukların ölüm ile ilgili kaygı yaşaması ve ölüm kavramı ile tanışmak zorunda kalması hassasiyetle yaklaşılması gereken bir konudur. Çoğu zaman çocukların ölüm hakkında ne düşündüklerini öğrenmek sandığınız kadar kolay olmaz.

Yetişkin bir kişi, ölüm kavramını gerek kabullenerek gerekse mantıksal çıkarımlar yaparak anlamlandırırken, çocuklar aynı kavramı hem yaşa hem de bilişsel gelişimlerine bağlı olarak canlandırırlar. Bizim düşündüğümüzün aksine ölüm kaygısı ve anne babanın yok olacağı korkusu çocuklarda çok erken yaşlarda başlamaktadır. Çocuklar, ebeveynlerinden bağımsız olarak kendi içsel yaşantılarında bu korkuya çözüm bulmaya çalışırlar. Özellikle beş yaşın altındaki çocuklar, daha somut ve gerçekçi düşünmelerinden dolayı var olan bir kişinin artık ‘hiçbir zaman olmama’ gerçeğine kolayca uyum sağlayamazlar. Ölüm kavramı ile karşılaştıklarında ölümü inkar ederler. Çünkü ölüm çocuklar için büyük bir gizemdir. İnkar etmemeleri için ölüm kavramını tam olarak kendi içinde anlamlandırmaları gerekmektedir.

Çocuklar ölüme nasıl tepkiler verirler ?

• Yabancılara karşı gereksiz bir mesafe ve korku geliştirebilirler
• Herhangi bir yetişkine aşırı duygusal bağımlılık gösterebilirler.
• Kaygılı, korku dolu bakışlar ve tedirginlik yaşayabilirler.
• Aşırı umursamazlık ve aşırı sevinç haline girebilirler.
• Gece alt ıslatmaları, tuvalet ihtiyacını gidermekten korkma gibi durumlar yaşayabilirler.
• Uyku bozuklukları, kabus görme, hayali arkadaş edinme yaşayabilirler.
• Oyuna ve etkinliklere ilgilerini kaybedebilirler.
• Yaşıtlarından kopma, duygularını paylaşmama ve iletişim eksikliği yaşayabilirler.
• Kendini suçlu hissetme ve ölen kişiyle özdeşim duygusuna kapılabilirler.
• Saldırgan olma ve daha önceden öğrendiği bilgi ve konularda gerileme gösterebilirler.

Çocuklar, yedi ila on iki yaş aralığındaki “Somut İşlemler” dönemine girdiklerinde ölüm kavramına ancak odaklanabilirler. Belirtilen yaşlardaki çocuklar, ölüm kavramının kaçınılmaz ve dış nedenlere bağlı olduğunu idrak edebilirler. Aynı yaş aralığındaki çocukların ölümden sonra yaşam olabileceğine dair inançları olduğu da gözlemlenebilir. Yalnızca 12 yaş sonrasındaki çocuklar ölüme ilişkin mantıksal irdeleme yetisini geliştirebilirler. Daha erken dönemdeki iki ila altı yaş aralığındaki çocuklar, ölümü geri dönülebilir olduğunu düşünür.

Yukarıda anlatılan nedenlerden ötürü, çocuklara ölüm kavramının açıklarken en sık yapılan hatalardan birisi, ölen kişinin “Bir gün geri döneceği” ya da “Bizi yukardan bir yerlerden izliyor olması” açıklamasıdır. Oysa bu açıklama çocukları geçici olarak rahatlatmaktadır ve zaman içerisinde büyük bir hayal kırıklığına dönüşür. Anne ve babaların olayları bilerek ya da bilmeyerek yanlış aktardıklarında veya bu gerçeklerin öğrenilmesini engellediklerinde çocukların işi daha da zorlaşır. Ayrıca, ebeveynin çocuğunun yanındayken ölüm karşısında gösterdiği tepkinin çocuğun tepkisini de doğrudan etkilediği asla göz ardı edilmemelidir.

Bir çocuğa ölüm haberini nasıl verirsiniz?

Ölüm haberini mümkünse çocuğa en yakın kişi vermelidir. Bu açıklama çocuğun kendisini güvende, rahat hissedebileceği ve aşina olduğu bir ortamda verilmelidir. Çocuğu evden uzaklaştırmak olumlu sonuçlar doğurmayabilir. Ölüm haberi çocuktan uzun süre gizlenmemelidir çünkü daha sonraki dönemlerde çocuğun aile bireylerine güvensizlik duymasına yol açabilir. Çocuğunuza zaman tanımanız önemlidir; haberi ona yavaş yavaş vermelisiniz. Çocuğun bu kötü duruma zamanla alışması için kişinin hastalandığı ve bunun bir kayıpla sonuçlanabileceği söylenebilir. Kısa bir süre sonra ölüm haberini açıklamak daha uygundur.

Ölüm gerçek bir durumdur ve üzücüdür. Ölüm haberi verdiğiniz çocuğunuzu durumu hiçe sayan ve yapay eğlencelere boğmaktan kaçınmalısınız. Bastırmayı pekiştiren her türlü davranışınız duygu bozukluğu yaşamalarına yol açabilir.

Tanıdığı birinin ölmesini çocuğunuza anlatırken yaşına uygun olmayan ve soyut açıklamalardan uzak durmalısınız. Çocuğunuzun soru sormasına ve konuşmasına izin vermelisiniz. Kendi duygularınızı ve ne hissettiğinizi söylemeniz çocuğunuzu da yüreklendirebilir.

Son olarak, çocuğunuzu travma yaratabilecek ortamlardan uzak tutmalısınız. Çocuğunuz cenaze ve defin işlemlerine tanık olmamalıdır. Cenaze töreninin ardından daha sonraki bir zamanda çocukla birlikte mezar ziyareti yapılması daha doğru olacaktır. Bu yaklaşım çocuğun “Şimdi nereye gitti?” sorusuna cevap bulması açısından önemlidir.

Yukarıda anlatılanlar ölüm karşısında verdiğimiz doğal tepkilerdir. Diğer taraftan, kendinizde veya çocuğunuzda depresif belirtiler gözlemlenmesi, bu tepkilerin sayısının artması; bitmeyen yas  tutma süreci, aşırı kaygı veya korku hissetme, ilgi kaybı ve isteksizlik durumunda ailenin bir uzmandan yardım alması çok önemlidir. Uzman desteği sadece çocuğunuz için değil diğer aile bireylerini de kapsamalıdır. Unutmayın, kötü günlerin üstesinden sadece “bir aile olarak” gelebilirsiniz.